Erbaa Sakarat ve Boğalı Yaylası Mevkii Kelebek Çeşitliliği
Sitede Ara
Dünya büyük bir biyolojik çeşitlilik krizi ile karşı karşıya; her beş türden biri tükenme tehditi altında. Bu tehdit ilk olarak birinci derecede türlerin kendisini etkilese de ekolojik zincir içerisinde bulunan insan dahil tüm canlıların yaşamını da etkilediği aşikardır. Soyları tehdit altında olan türler konusunda en kapsamlı bilgi kaynağı IUCN Kırmızı Listesidir. Omurgasız hayvanlar tür düzeyindeki biyolojik çeşitliliğin dörtte üçünü oluşturdukları için özel bir öneme sahipler.
Kelebeklerinin koruma statülerinin iyileştirilmesi ve popülasyonlarındaki düşüşün tersine çevrilmesi için daha fazla koruma eylemine, özellikle de; önemli kelebek habitatlarının ve bu alanları çevreleyen bölgelerin uygun bir statüyle korunması ve yönetilmesinin güvence altına alınmasına ihtiyaç duyulmaktadır.
Neden kelebek türlerini korumalıyız? Neden kelebek popülasyonlarını izlemeliyiz? Kelebekler insan sağlığı için gerekli olan çevre sağlığının mükemmel göstergeleridir. Bir bölgedeki kelebek popülasyonlarındaki düşüş, genellikle o çevrenin bozulduğuna işaret eder. Kısacası, kelebeklerin yereldeki çeşitlilik ve sayılarının izlenmesi çevre korunmasında önemli bir araç olabilir. Ayrıca, tür çeşitliliği biz insanlar için oldukça yararlıdır; bir bitki veya hayvan türünün neslinin tükenmesi, sahip olabileceği eşsiz veya faydalı niteliklerin sonsuza dek yok olması anlamına gelebilir. Kelebekler önemli polen taşıyıcılardır ve birçok türünün doğal çevremizin vazgeçilmez parçaları olan karıncalar, kuşlar, kertenkeleler ve diğer yaban hayatı ile önemli ilişkileri vardır. Son olarak, tek bir türün bile yok olmasının, tüm canlıların karmaşık şekillerde birbirleriyle ilişkili olduğu bütün bir ekosistemin dengesini olumsuz yönde etkileyebileceği günümüzde iyice anlaşılmıştır.
Türkiye, yüksek endemizm gösteren 10.000’den fazla bitki ve bundan daha fazla hayvan tür çeşitliliği ile dünya çapında yapılmış çoğu çalışmada öncelikli bir alan olarak kabul görmüştür. Türkiye’de biyolojik çeşitliliğin korunması çalışmalarında hangi türlere öncelik verileceği konusu önemlidir.
İngiltere’de 60, Amerika ve Kanada’da 700 civarında ve Avrupa’da 500’e yakın kelebek türü kaydedildiğini düşünürsek, Türkiye’nin sahip olduğu yaklaşık 400 kelebek türü ile kelebek çeşitliliğinde ne kadar özel bir konumda olduğunu görmemek imkânsızdır. Kelebekler açısından bu kadar önemli bir ülkede kelebekleri korumak elbette ki bir önceliktir.
İlçemiz Erbaa bu kelebek çeşitliliği açısından neredeyse en zengin ilçelerden biridir. Türkiye’de kaydedilen 400 türün 116’sını Erbaa sınırları içerisinde görmek mümkündür. Bu sayı Türkiye geneliyle kıyaslanacak olursa Türkiye kelebeklerinin yaklaşık %30’unu Erbaa’da gözlemlemek mümkündür.
Erbaa-Kozlu yolu üzerinde Dineğin Dere mevkii’nde yaklaşık 3000 m2’lik bir alanda yıl içerisinde 52 kelebek türünün gözlenmesi mümkündür. Bu mevkii Boğalı Yaylası’ndan gelen suyun coşturduğu çayın sularıyla zenginleşmekte ve kelebekten başka birçok canlıya da ev sahipliği yapmaktadır. Ara sıra bilinçsiz vatandaşlar belirtilen alanda silahlarla ateş ederek ve çöp bırakarak küçük miktarda tahribat yaparken, yapılan yol çalışmaları sırasında bu alan mucur ve çimento atıkları ile büyük oranda tahrip edilmiştir.
İlçemizde kaydedilen bu türlerin 11 tanesinin popülasyonu risk grubunda olduğu IUCN kaynaklarından ve Türkiye Kelebekleri Kırmızı Kitabı’ndan tespit edilmiştir.
Yapılan gözlemlerde bölgede; Küçük akbaba Neophron percnopterus (EN – Tehlikede), Üveyik Streptopelia turtur (VU – Duyarlı) ve Yalıçapkını Alcedo atthis (VU – Duyarlı) gibi nesli tehlike altında olan kuş türlerine ve yine tehlike altındaki Orchidaceae familyasından bitkilere de sıkça rastlanmıştır.
Tablo 1’de; Sakarat mevkii ve çevresinde 2014-2020 yılları arasında aktif olarak sahada gerçekleştirilen kelebek gözlemleri sonucu tespit edilen türlerin Türkçe adı, bilimsel ismi ve tür otoritesi ve türün IUCN kırmızı liste kategorisi verilmiştir.
Tablo 1: Belirtilen Bölgede 2014-2020 Yılları Arasında Gözlemlenen Kelebek Türlerinin Kırmızı Liste Kategorisi Değerlendirmeleri Listesi
Sıra |
Türkçe Adı - Bilimsel İsmi ve Tür Otoritesi |
Kırmızı Liste Kategorisi |
---|---|---|
1 |
Mermer Zıpzıpı - Carcharodus lavatherae (Esper, 1783) |
NT - Tehdite Yakın |
2 |
Hatmi Zıpzıpı - Carcharodus alceae (Esper, 1780) |
LC - Düşük Riskli |
3 |
Orman Zıpzıpı - Ochlodes venatus (Esper, 1777) |
LC - Düşük Riskli |
4 |
İspanyol Zıpzıpı - Pyrgus armoricanus (Oberthür, 1910) |
LC - Düşük Riskli |
5 |
Ege Zıpzıpı - Pyrgus melotis (Duponchel, 1834) |
LC - Düşük Riskli |
6 |
Sarıbandlı Zıpzıp - Pyrgus sidae (Esper, 1784) |
LC - Düşük Riskli |
7 |
Kızıl Zıpzıp - Spialia orbifer (Hübner, 1823) |
LC - Düşük Riskli |
8 |
Sarı Lekeli Zıpzıp - Thymelicus acteon (Rottemburg, 1775) |
NT - Tehdite Yakın |
9 |
Sarı Antenli Zıpzıp - Thymelicus sylvestris (Poda, 1761) |
LC - Düşük Riskli |
10 |
Yalancıapollo - Archon apollinus (Herbst, 1798) |
NT - Tehdite Yakın |
11 |
Erik Kırlangıçkuyruğu - Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
12 |
Kırlangıçkuyruk - Papilio machaon (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
13 |
Step Fistosu - Zerynthia deyrollei (Oberthür, 1869) |
LC - Düşük Riskli |
14 |
Turuncu Süslü - Anthocharis cardamines (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
15 |
Alıç Beyazı - Aporia crataegi (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
16 |
Sarı Azamet - Colias crocea (Fourcroy, 1785) |
LC - Düşük Riskli |
17 |
Güzel Azamet - Colias alfacariensis (Ribbe, 1905) |
LC - Düşük Riskli |
18 |
Dağ Oyklösü - Euchloe ausonia (Hübner, 1804) |
LC - Düşük Riskli |
19 |
Orakkanat - Gonepteryx rhamni (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
20 |
Narin Ormanbeyazı - Leptidea sinapis (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
21 |
Yalancı Beyazmelek - Pieris pseudorapae (Verity, 1908) |
LC - Düşük Riskli |
22 |
Küçük Beyazmelek - Pieris rapae (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
23 |
Büyük Beyazmelek - Pieris brassicae (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
24 |
Yeni Beneklimelek - Pontia edusa (Fabricius, 1777) |
LC - Düşük Riskli |
25 |
Zegris - Zegris eupheme (Esper, 1804) |
NT - Tehdite Yakın |
26 |
Aglais - Aglais urticae (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
27 |
Bahadır - Argynnis pandora (Dennis & Schiffermüller, 1775) |
LC - Düşük Riskli |
28 |
Güzelinci - Argynnis aglaja (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
29 |
Cengâver - Argynnis paphia (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
30 |
Beyazinci - Boloria euphrosyne (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
31 |
Böğürtlen Brentisi - Brenthis daphne (Bergsträsser, 1780) |
LC - Düşük Riskli |
32 |
Diken Kelebeği - Vanessa cardui (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
33 |
Tavus Kelebeği - Inachis io (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
34 |
İspanyol Kraliçesi - Issoria lathonia (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
35 |
Akdeniz Hanımeli Kelebeği - Limenitis reducta (Staudinger, 1901) |
LC - Düşük Riskli |
36 |
Benekli İparhan - Melitaea didyma (Esper, 1778) |
LC - Düşük Riskli |
37 |
Güzel İparhan - Melitaea aurelia (Dennis & Schiffermüller, 1775) |
LC - Düşük Riskli |
38 |
İparhan - Melitaea cinxia (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
39 |
Amannisa - Melitaea athalia (Rottemburg, 1775) |
LC - Düşük Riskli |
40 |
Sarı Bandlı Kadife - Nymphalis antiopa (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
41 |
Karaağaç Nimfalisi - Nymphalis polychloros (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
42 |
Yırtık pırtık - Polygonia c album (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
43 |
Anadolu Şehzadesi - Thaleropis ionia (Eversmann, 1851) |
LC - Düşük Riskli |
44 |
Atalanta - Vanessa atalanta (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
45 |
Çitlembik Kelebeği - Libythea celtis (Laicharting, 1782) |
LC - Düşük Riskli |
46 |
Karamurat - Brintesia circe (Fabricius, 1775) |
LC - Düşük Riskli |
47 |
Cadı - Chazara briseis (Linnaeus, 1764) |
NT - Tehdite Yakın |
48 |
Funda Zıpzıp Perisi - Coenonympha arcania (Linnaeus, 1761) |
LC - Düşük Riskli |
49 |
Küçük Zıpzıp Perisi - Coenonympha pamphilus (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
50 |
İskoç Güzelesmeri - Erebia aethiops (Esper, 1777) |
LC - Düşük Riskli |
51 |
Anadolu Kızılmeleği - Hipparchia pellucida (Stauder, 1924) |
LC - Düşük Riskli |
52 |
Büyük Karamelek - Hipparchia syriaca (Staudinger, 1871) |
LC - Düşük Riskli |
53 |
Ağaç Esmeri - Kirinia roxelana (Cramer, 1777) |
LC - Düşük Riskli |
54 |
Esmerboncuk - Lasiommata maera (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
55 |
Küçük Esmerboncuk - Lasiommata megera (Linnaeus, 1767) |
LC - Düşük Riskli |
56 |
Çayıresmeri - Maniola jurtina (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
57 |
Orman Melikesi - Melanargia galathea (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
58 |
Karanlık Orman Esmeri - Pararge aegeria (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
59 |
Pironiya - Pyronia tithonus (Linnaeus, 1767) |
LC - Düşük Riskli |
60 |
Zümrüt Kelebeği - Callophrys rubi (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
61 |
Kutsalmavi - Celastrina argiolus (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
62 |
Mücevher Kelebeği - Chilades trochylus (Freyer, 1845) |
LC - Düşük Riskli |
63 |
Everes - Cupido argiades (Pallas, 1771) |
LC - Düşük Riskli |
64 |
Mavi Osiris - Cupido osiris (Meigen, 1829) |
LC - Düşük Riskli |
65 |
Karagözmavisi - Glaucopsyche alexis (Poda, 1761) |
LC - Düşük Riskli |
66 |
Anadolu Devmavisi - Glaucopsyche lessei (Ferdinand Ochsenheimer, 1816) |
LC - Düşük Riskli |
67 |
Lampides - Lampides boeticus (Linnaeus, 1767) |
LC - Düşük Riskli |
68 |
Büyük Morbakırgüzeli - Lycaena alciphron (Rottemburg, 1775) |
LC - Düşük Riskli |
69 |
İsli Bakırgüzeli - Lycaena tityrus (Poda, 1761) |
LC - Düşük Riskli |
70 |
Küçük Ateşgüzeli - Lycaena thersamon (Esper, 1784) |
LC - Düşük Riskli |
71 |
Benekli Bakırgüzeli - Lycaena phlaeas (Linnaeus, 1761) |
LC - Düşük Riskli |
72 |
Rebel'in Korubenisi - Phengaris rebeli (Hirschke, 1904) |
VU - Duyarlı |
73 |
Doğulu Esmergöz - Plebejus carmon (Freyer, 1851) |
LC - Düşük Riskli |
74 |
Anadolu Esmergözü - Plebejus modicus (-) |
DD - Yetersiz Verili |
75 |
Gümüş Lekeli Esmergöz - Plebejus argus (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
76 |
Geranyum Çokgözlüsü - Polyommatus eumedon (Esper, 1780) |
LC - Düşük Riskli |
77 |
Çokgözlü Balkanmavisi - Polyommatus anteros (Freyer, 1838) |
NT - Tehdite Yakın |
78 |
Çokgözlü Esmer - Polyommatus agestis (Dennis & Schiffermüller, 1775) |
LC - Düşük Riskli |
79 |
Çokgözlü Güzelmavi - Polyommatus bellis (Rottemburg, 1775) |
LC - Düşük Riskli |
80 |
Çokgözlü Gökmavisi - Polyommatus bellargus (Rottemburg, 1775) |
LC - Düşük Riskli |
81 |
Çokgözlü Dafnis - Polyommatus daphnis (Dennis & Schiffermüller, 1775) |
LC - Düşük Riskli |
82 |
Çokgözlü Âmânda - Polyommatus amandus (Schneider, 1792) |
LC - Düşük Riskli |
83 |
Çokgözlü Menekşemavisi - Polyommatus thersites (Cantener, 1835) |
LC - Düşük Riskli |
84 |
Çokgözlü Mavi - Polyommatus icarus (Rottemburg, 1775) |
LC - Düşük Riskli |
85 |
Minik Sevbeni - Satyrium acaciae (Fabricius, 1787) |
LC - Düşük Riskli |
86 |
Büyük Sevbeni - Satyrium ilicis (Esper, 1787) |
LC - Düşük Riskli |
87 |
Güzel Sevbeni - Satyrium spini (Dennis & Schiffermüller, 1775) |
LC - Düşük Riskli |
88 |
Anadolu Gelinciği - Tomares nogelii (Herrich-Schäffer, 1851) |
VU - Duyarlı |
89 |
Benekli Büyük İparhan - Melitaea phoebe (Dennis & Schiffermüller, 1775) |
LC - Düşük Riskli |
90 |
Nazugum - Euphydryas aurinia (Rottemburg, 1775) |
LC - Düşük Riskli |
91 |
Büyük Korubeni - Phengaris arion (Linnaeus, 1758) |
EN - Tehlikede |
92 |
Romen Gelinciği - Tomares dobrogensis (Herrich-Schäffer, 1851) |
VU - Duyarlı |
93 |
Sarı Ayaklı Nimfalis - Nymphalis xanthomelas (Esper, 1781) |
LC - Düşük Riskli |
94 |
Paslı Zıpzıp - Erynnis tages (Linnaeus, 1758) |
LC - Düşük Riskli |
95 |
Fransız Everesi - Cupido alcetas (Hoffmannsegg, 1804) |
LC - Düşük Riskli |
96 |
Mozaik Zıpzıpı - Muschampia tessellum (Hübner, 1803) |
LC - Düşük Riskli |
97 |
İdas Mavisi - Plebejus idas (Linnaeus, 1761) |
LC - Düşük Riskli |
98 |
Büyük İnci - Argynnis adippe (Dennis & Schiffermüller, 1775) |
LC - Düşük Riskli |
99 |
Mavizebra - Leptotes pirithous (Linnaeus, 1767) |
LC - Düşük Riskli |
Aşağıda, Sakarat ve Boğalı mevkii ve çevresinde nesli tehdit altında olan kelebek türleri görselleriyle birlikte verilmiştir:
|
|
|
|
|
P. rebeli, öncelikli koruma statüsüne sahip olduğu ve 2000 yılında IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi tarafından "duyarlı-savunmasız (VU-Vulnerable)" olarak sınıflandırıldığı için Avrupa'da titizlikle incelenmiştir. İlk olarak IUCN'nin dikkatine sunulmuş ve 1986'da IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi'nde listelenmiştir. Tür, popülasyonu son 25 yılda % 20-50 oranında azaldığı ve en azından nesli tükendiği için "savunmasız" olarak sınıflandırılmıştır. Bu türün şiddetli nüfus azalmasının nedenlerinin tarımsal arazi kullanım değişiklikleri, kapsamlı yönetimin terk edilmesi ve ormansızlaşma olduğu düşünülmektedir. Gıda bitkisi Gentiana Cruciata'nın yaşam alanı azaldıkça P. rebeli popülasyonu da azalır. Bunların yanında P.rebeli ile koloni karınca türü Myrmica schencki arası yaşam döngüsü ilişkisinden dolayı karınca popülasyonu ve varlığı bu tür açısından hayati önem taşımaktadır. |
|
|
|
|
Görsel 11-12: Dineğin Dere Habitatı [Detaylı Bilgi İçin Tıklayınız] |
Sonuç olarak; Sakarat mevkii ve çevresi Erbaa’da biyoçeşitlilik açısından en zengin alanlardan biridir. Yapılan gözlemlerde Erbaa’da kaydedilen kelebek türlerinden 116’sından 99’u ve risk grubunda bulunan 11 türün de 10’unun yaşam alanı bu mevkiidir. Burada yapılacak en ufak bir tahribatın bile bu türlerin en yüksek düzeyde olumsuz etkilenmesine sebep olacağı aşikârdır. Ormanların ve toprağın tahrip edilmesi geri dönülmesi mümkün olmayan bir çevresel sorunları da beraberinde getirecektir.
IUCN Kırmızı Liste kategorileri aşağıdaki gibi listelenmiştir:
Kritik (CR) (İng. Critically Endangered): Eldeki en iyi kanıtlar, ölçütlerden herhangi birini Kritik sınıfı için karşıladığını gösteriyorsa, takson Kritik (Critically Endangered) olarak sınıflanır ve bu nedenle neslinin doğada tükenme riskinin aşırı derecede yüksek olduğu kabul edilir.
Tehlikede (EN) (İng. Endangered): Eldeki en iyi kanıtlar, ölçütlerden herhangi birini Tehlikede sınıfı için karşıladığını gösteriyorsa, takson Tehlikede (Endangered) olarak sınıflanır ve bu nedenle neslinin doğada tükenme riskinin çok yüksek olduğu kabul edilir.
Duyarlı (VU) (İng. Vulnerable): Eldeki en iyi kanıtlar, ölçütlerden herhangi birini Duyarlı sınıfı için karşıladığını gösteriyorsa, takson Duyarlı (Vulnerable) olarak sınıflanır ve bu nedenle neslinin doğada tükenme riskinin yüksek olduğu kabul edilir.
Tehdite Yakın (NT) (İng. Near Threatened): Ölçütlere göre değerlendirildiğinde Kritik, Tehlikede veya Duyarlı sınıflarına girmeyen, fakat bu ölçütleri karşılamaya yakın olan veya yakın gelecekte tehdit altında olarak tanımlanma olasılığı olan bir takson Tehdite Yakın olarak sınıflandırılır.
Düşük Riskli (LC) (İng. Least Concern): Ölçütlere göre değerlendirildiğinde Kritik, Tehlikede veya Duyarlı sınıflarına girmeyen bir takson Düşük Riskli olarak sınıflandırılır. Geniş yayılışlı ve nüfusu yüksek olan taksonlar bu sınıfa girer.
Yetersiz Verili (DD) (İng. Data Deficient): Yeterli bilgi bulunmadığı için yayılışına ve/veya nüfus durumuna bakarak tükenme riskine ilişkin bir değerlendirme yapmanın mümkün olmadığı taksonlar Yetersiz Verili sınıfına girerler. Bu sınıftaki bir takson iyi çalışılmış ve biyolojisi iyi biliniyor olabilir, ancak gerekli yayılış ve nüfus bilgileri elde yoktur. Dolayısıyla, Yetersiz Verili bir tehdit sınıfı değildir. Bu sınıfta listelenmek, ek bilgi gerektiği ve ileride taksonun tehdit altındaki bir sınıfa girebileceği anlamına gelir. Elde olan tüm verilerin en iyi şekilde kullanılması önemlidir. Birçok durumda Yetersiz Verili ve tehdit sınıfları arasında seçim yaparken büyük özen gösterilmelidir. Eğer taksonun dağılımının nispeten sınırlı olduğundan şüphe ediliyorsa ve son kaydedildiğinden bu yana uzunca bir süre geçmişse taksona bir tehdit statüsünün verilmesi uygun olabilir.
Uygulanamaz (NA) (İng. Not Applicable): Taksonun bölgesel olarak değerlendirilmesinin uygun olmadığının belirten sınıf. Takson, bölgede yabani popülasyonu olmadığı, doğal yayılışı içinde olmadığı, bölgede çok seyrek görüldüğü (vagrant) veya bölgedeki popülasyonu çok küçük olduğu için NA olabilir. Bölgesel değerlendirmeyi yapan yetkililer, değerlendirilecek en küçük popülasyon için (örn. küresel populasyonun yüzdesi olarak) bir ‘eleme’ kullanmaya ve bundan küçük populasyonu olan taksonları NA olarak sınıflandırmaya karar verebilirler.
Değerlendirilmemiş (NE) (İng. Not Evaluated): Henüz bu ölçütlere göre değerlendirilmemiş bir takson bu sınıfa sınıfına girer.
Faydalanılan Kaynaklar:
Evrim Karaçetin, Hilary J. Welch, Türkiye’deki Kelebeklerin Kırmızı Kitabı (2011), Doğa Koruma Merkezi
https://en.wikipedia.org/wiki/Phengaris_rebeli
https://www.iucnredlist.org
BirdLife International, Avrupa Kuşları Kırmızı Listesi (2015), Lüksemburg Avrupa Toplulukları Resmi Yayın Ofisi
http://www.trakel.org
http://www.adamerkelebek.org
http://www.kelebekler.org
Son yorumlar