Torul Çokgözlüsü - Torul Blue - False Turkish Argus (Polyommatus (Aricia (Pseudoaricia)) torulensis Hesselbarth & Siepe, 1993))

Torul Çokgözlüsü - Torul Mavisi - Çokgözlü Torul Mavisi (Aricia torulensis Hesselbarth & Siepe, 1993 - Polyommatus torulensis [Hesselbarth & Siepe, 1993] - Plebejus torulensis) gibi isimlerle adlandırılmaktadır.

Türkiye’deki Kelebeklerin Kırmızı Kitabı (Doğa Koruma Merkezi, Ankara, Türkiye) kitabında Endemik ve EN (Nesli Tehlike Altında) olarak belirtilmiştir.

Bu kelebeğimizin tip lokalitesi Gümüşhane/Demirkaynak Köyü'dür.

Literatürde Torul Çokgözlüsü (Aricia torulensis) için üç alan gösterilmektedir. İlk alan, vadiye yapılan altın madeni nedeniyle yok olan Gümüşhane ilindeki Demirkaynak tip lokalitesidir (Hesselbarth ve Siepe 1993). İkinci bölge, Demirkaynak tip lokalitesinin birkaç kilometre güneyidir (Schurian 2002). Üçüncü bölge ise Giresun ilindeki Demirkaynak’ın 160 km batısıdır (Schurian 2002). Giresun ilindeki kelebekler 1994 yılında bulunmuştur. Bunlara ek olarak, 2005 yılında Sivas’ta bir bölge daha bulunmuş ama bulgular henüz yayınlanmamıştır. Koçak ve Kemal (2009), Tokat ve Bolu’yu bu türün dağılım alanında (Bkz. harita) göstermekte, ancak kayıtların tam noktaları ve tarihleri konusunda herhangi bir bilgi vermemektedir.

Torul Çokgözlüsü kuzeydoğu Türkiye’de sadece dört alanda bilinmektedir. Ancak, son 10 yıl içinde tip lokalitesinde bulunan bir vadiye açılan altın madeni türün yaşam alanını yok etmiş, Temmuz 2009’da bu alanda türe özel gözlem yapılmış olmasına rağmen tek bir birey bile bulunamamıştır. Tip lokalitesinin yok olması sonucunda, YŞA’nın birbirinden oldukça ayrılmış üç farklı alanda toplam 12 km²’ye kadar düştüğü kabul edilmektedir. Türün bulunduğu bütün alanlarda madencilik önemli ve sürekli bir tehdittir. Buna ek olarak, türün bulunduğu dar ve dik yamaçlık vadilerde yol yapım ve genişletme çalışmaları da diğer bir önemli tehditdir. Türün ticari amaçla toplandığı bilinmekte ve bunun dar yayılışlı bir popülasyona sahip olan tür üzerinde ek bir baskı yaratacağı tahmin edilmektedir.

YŞA’nın birbirinden izole olduğu düşünülen üç farklı alanda toplam 12 km² olması ve sürekli küçülmesi sebepleriyle tür Tehlikede olarak sınıflandırılmıştır.

Bu taksonun Aricia cinsine ait olduğu kabul edilmekle birlikte aslen Polyommatus [Aricia] torulensis olarak tanımlanmıştır (Hesselbarth ve Siepe 1993) ve tür statüsünde olup olmadığı konusunda bazı tartışmalar bulunmaktadır. Schurian (2002), Torul Çokgözlüsü’nün ekolojisi makalesinde türün statüsü konusunda bazı şüpheler ifade etmiş ve Aricia grubunun daha fazla çalışılması gerektiğine değinmiştir. Moleküler analiz (Wiemers 2003), Torul Çokgözlüsü ve Çokgözlü Toros Mavisi’nin (Aricia isauricus) %1’den küçük COI p-mesafesiyle birbirine çok yakın olduğunu ortaya koymuştur. Bu durum, bu iki türün birbirinden çok yakın zamanda ayrıldığını ve karşıt bir kanıt bulunmadığı sürece (örneğin örtüşen bir dağılım) muhtemelen aynı türe ait olduklarını göstermektedir. Bununla birlikte, varılan bu sonucun gerekçeleri yayınlanıp entomolojistlerin inceleme ve tartışması için uygun ortam oluşana kadar Torul Çokgözlüsü endemik bir tür olarak kabul edilmiştir. Demirkaynak’ın 160 km batısındaki Giresun ili sınırlarına giren alanda bulunan kelebekler (Schurian 2002) biraz daha koyu mavi renklidir.

Torul Çokgözlüsü, 1.100-1.150 m arasındaki kayalık dağ yamaçlarında bulunur. Kelebekler çayır, çalı ve böğürtlenden oluşan gür ve zengin bitki örtüsüne sahip kurumuş dere yataklarında gözlenmiştir (Hesselbarth ve ark. 1995).

Türün bulunduğu bütün alanlar birbirine çok benzer tanımlanmıştır: yol ya da nehir kenarlarında, bitki örtüsünün az olduğu dik kayalık yamaçlar; tırtıllarının besin bitkisi olan küçük, yerel ve mor çiçekli sardunyaların bulunduğu kuzey, kuzeybatı ya da kuzeydoğuya bakan yamaçlardaki kaya yarıkları. Bilinen bütün kayıt noktalarındaki yaşam alanları çok küçüktür. Bu alanların çok dik olması, insan, sığır ve daha büyük hayvanların alanlara ulaşımını zorlaştırmaktadır.

Schurian, 1994 ve 1996 yılları arasında türün ekoloji ve biyolojisini araştırmak üzere üç ziyaret gerçekleştirmiştir. Kelebekleri, tip lokalitelerinin birkaç kilometre güneyinde, batıya bakan bir akarsuyun yukarısındaki dik ve ulaşılması zor bir alanda bulmuştur. Kelebeklerin çoğunlukla erkek bireylerden oluştuğu ve su kenarındaki nanelere (Mentha sp.) geldiği gözlenmiştir. Alanın yukarı bölgelerindeki sarp kayalıkların üreme alanları olduğunu saptanmıştır. Yumurtaların dik yamaçlarda yetişen parlak yapraklı ve mor çiçekli sardunyaların yaprakları üzerine bırakıldığını gözlenmiştir. Çok benzer yumurtalara sahip olan Çokgözlü Balkan Mavisi (Aricia anteros) de aynı besin bitkisini kullanmaktadır. Hesselbarth ve Siepe (1993) tarafından muhtemel besin bitkisi olduğu belirtilen tarak otunun (Erodium acaule) ise kullanılmadığı düşünülmektedir (Schurian 2002).

Bu ziyaret sırasında yakalanmış olan kelebeklerden birkaç yumurta alınmış, yaz sonunda tırtılların %20’si, kalanı da baharda yumurtalarından çıkmıştır. Tırtılların kendi türünden bireyleri yemesi son derece yaygın olup, yumurtalarından çıkan tırtıllardan sadece her ikisi de çok büyük olan bir dişi ve bir erkek hayatta kalmıştır. Tırtılların karıncalarla ilişkisinin bulunduğunu gösteren organları bulunmakla birlikte Myrmica veya Lasius karınca türleri bu kelebeğin tırtıllarını tanımamıştır (Schurian 2002).

...

...

...

...

Türkiye

Türkiye

Giresun, Gümüşhane, Sivas, Tokat, Yozgat